Kunstminnende Hammenaren waren zaterdag 10 juli 2010 erg trots, toen maar liefst 2 bronzen beelden van ‘de Koningin van de Nederlandse Beeldhouwkunst van de vorige eeuw’ Charlotte van Palland (Arnhem 24 september 1898 – Noordwijk 30 juli 1997) terugkeerden vanuit de gemeentelijke ‘kunstdepots’. In 2007 werd het ‘Liggend naakt’ voor het v.m. Hammer gemeentehuis weggehaald in verband met de verkoop van dat gemeentehuis. Het beeld werd naast containers en ander gemeentelijke spullen opgeslagen op de gemeentewerf. De bronzen kop ‘Juliana’ stond vroeger in de raadzaal van het Hammer gemeentehuis, maar kreeg de laatste tijd een plekje op de vloer in de EHBO- en kolfkamer op de eerste verdieping van het gemeentehuis in Vriezenveen.            

Het eerste thema dat Charlotte van Pallandt in haar monumentale beelden behandelde, was een liggende figuur. Vanaf 1951 maakte ze eerst een reeks kleine beeldjes naar het befaamde model Truus. Hiervoor gebruikte ze de bekende Amsterdamse Truus Trompert van de Rijksacademie in Amsterdam. "Iedere stand die zij aanneemt, is meteen een beeld”, zei Charlotte van Pallandt over Truus.

Eind vijftigerjaren begon Charlotte van Pallandt met een reeks stenen beelden in ‘monumentale’ stijl. Het werden beelden voor buiten en dus monumentaal, maar ook monumentaal vanwege hun formaat. Deze monumentale beelden leidden uiteindelijk tot haar grootste beeld, het hardstenen monument ‘Wilhelmina’. Dit op 4 mei 1968 door koningin Juliana onthulde beeld staat in Rotterdam en verbeeldt Koningin Wilhelmina als een onverzettelijke vrouw. In 1987 werden twee bronzen exemplaren van dit beeld gemaakt. Een als Wilhelminamonument tegenover paleis Noordeinde in Den Haag en één siert de tuin van kasteel Het Nijenhuis (De Fundatie) in Heino.

In 1959 maakte Charlotte van Pallandt een studietekening van een liggende naakte vrouwenfiguur. En tekenen kon ze. Haar tekeningen worden gerekend tot de meest gewaardeerde beeldhouwerstekeningen. In 1963 hakte ze deze figuur uit kalkzandsteen. De gemeente Bloemendaal kocht in 1964 deze liggende vrouw. Het kreeg tot op de dag van vandaag een prominente plek in Aerdenhout.

Van deze gehakte versie werd een gipsmodel gemaakt. Bronsgieter Ben Joosten vertelt nu: "Zeker in die tijd was het not-done en niet gebruikelijk voor beeldhouwers om van een gehakt beeld een gipsmodel te maken en zo het beeld te reproduceren. Dat was een te gemakkelijke manier. Dat werd niet gewaardeerd in de kunstenaarswereld. Vrijwel altijd werd voor een bronzen beeld een geboetseerd model gebruikt. Dit gipsmodel moet dus al gemaakt zijn toen de gehakte versie nog in haar atelier in Noordwijk stond.” 

Joosten goot er in 1965 een bronzen beeld van. Dit bronzen 'Liggend naakt' is enkele malen te bewonderen geweest: tijdens een expositie in Sonsbeek (Oosterbeek/Arnhem, 1966) en in De Keukenhof (Lisse, april 1968).

Het gipsmodel werd geëxposeerd in het Gemeentemuseum in Den Haag (september-november 1968) en in De Reehorst in Ede (december 1975).

Opvallend is dat in de monografie en tevens volledig geïllustreerde oevre-catalogus ‘Charlotte van Pallandt, Beelden en tekeningen’ van Lambert Telgenbosch en Marian Koekkoek wel het gehakte beeld vermeld staat, maar niet het gipsen en/of het bronzen beeld…..

In 1968 kreeg de pas opgerichte Stichting Beeldenroute Overijssel vijf beeldhouwwerken, waaronder het bronzen liggend naakt van Charlotte van Pallandt ter waarde van 9 duizend gulden. In afwachting van een mogelijke koper werd het tijdelijk opgeslagen, maar niet geëxposeerd, bij kasteel Het Nijenhuis in Heino.

Ter verfraaiing van het in 1970 nieuw geopende gemeentehuis kocht de gemeente Den Ham voor 15 duizend gulden van de St. Beeldenroute Overijssel een ‘liggend vrouwefiguur’ (‘liggend vrouwelijk naakt’). Het beeld werd "achter het gemeentelijke bestuurscentrum neergevlijd” op een sokkel van wat bielzen.

Het beeld werd gelijk opgenomen in de eerste Beeldenroute Overijssel. 

Doel van de St. Beeldenroute Overijssel was "om de beeldhouwkunst in al zijn uitingsvormen en stijlen onder de aandacht van de mensen te brengen door beelden te plaatsen op die plaatsen, waar ze het best tot hun recht komen. Niet slechts op geijkte plaatsen, zoals plantsoenen”.

In 1977 constateerde de gemeente Den Ham grote schade aan het beeld. De firma Joosten uit Soest, dé vaste bronsgieter van Charlotte van Pallandt in de jaren 60, had het beeld in brons gegoten, maar tijdens het gietproces waren blijkbaar de metalen pinnen te heet geworden waardoor het brons is gaan inzakken. De wand werd op die plekken dun en daardoor ontstonden er gaten met roestvorming. Den Ham liet het beeld oplappen door beeldhouwster Janny Brugman – De Vries uit Bornerbroek. Zij vulde de gaten op met plastic en polyester. Beeldenroute Overijssel vermeldde in latere beschrijvingen dat het beeld van ‘kunststof’ was gemaakt…

Ondeugende Hammer jongeren legden wel ’s een bosje rode rozen in Truus’ kruis, maar zij werden ook verantwoordelijk gehouden voor het omver gooien tijdens de jaarwisseling 1985/1986. Truus lag op haar rug. Toen constateerde de gemeente grote schade. Deze was niet veroorzaakt door de jongeren. De gemeente had gewoonweg een beeld gekocht van slechte makelij.

Voormalig adjunct directeur Gemeente Werken Harm Scheper: "Het was om te huilen, zo verrot wat het beeld van binnen.” Met de Culturele Raad werd overlegd of reparatie mogelijk was, maar al gauw werd geconcludeerd dat het beeld niet meer te repareren was: "Er is sprake van een misgietsel”. Van Pallandts bronsgieter in de jaren 80 Maarten Smit uit Brummen kreeg de opdracht om het beeld opnieuw te gieten. In de tuin van het atelier van Charlotte van Pallandt in Noordwijk lag nog het originele gipsmodel. Het insmelten van het oude beeld leverde een bedrag op, waardoor de gietprijs verlaagd werd tot 16.000 gulden.

Ook de ‘sokkel’ moest vervangen worden door een echte sokkel van blauwe hardsteen. Deze kosten werden geraamd op 1500 gulden.

Om deze kosten te betalen werd de provincie gevraagd subsidie te verlenen: "De Culturele Raad Overijssel is met de gemeente Den Ham van mening dat de artistieke kwaliteit en de kunsthistorische waarde van het beeld voor de gemeente en voor Overijssel van uitzonderlijk belang zijn. Wij zagen een zo belangrijk beeld niet graag voor Overijssel en de gemeente verloren gaan.”

Omdat de financiën van de gemeente Den Ham niet rooskleurig waren, werd gezocht naar sponsoring. De Industriekring Vroomshoop en omgeving gaf 11.500 gulden. Verder stelden de gemeente Den Ham 2.000 gulden, Het Olga Heldringfonds 4.500 gulden en de provincie 2.500 gulden beschikbaar. Het beeld kon gegoten worden.

Directeur M.R. Schalij van de Culturele Raad Overijssel roemde de artistieke kwaliteit en "het beeld markeert in het werk van Charlotte van Pallandt een belangrijke periode. Het bezit voor Overijssel nog een extra bijzondere betekenis: het beeld van Den Ham mag beschouwd worden als het eerste overtuigende begin van haar reeks monumentale beelden die met het beeld van koningin Wilhelmina wordt afgesloten.”

Het college van B & W pleitte ervoor om het beeld "op een meer openbare plaats te geven, opdat meer mensen het kunnen aanschouwen (al dan niet bewonderend).” Voor het gemeentehuis dus. Ook Schalij wilde "een prominente plek in Den Ham”.

Maar niet iedereen schatte het beeld toen op haar waarde. GPV raadslid Henk Veurink sprak er zijn afkeuren over uit: "Dit beeld moet achter ons gemeentehuis op het gazon. Desnoods onder een rhododendron”. Ook RPF’er Gerrit Reuvers toonde zich een voorstander van een plek achter het gemeentehuis. "Ik denk dat u bij doorgang van deze plannen veel mensen in onze gemeente kwetst”.

Er werd druk nagedacht over een mogelijke onthulling van het nieuwe bronzen beeld. Koningin Beatrix werd zelfs gevraagd, maar uiteindelijk kwam men terecht bij gedeputeerde J. Dijkstra.

De 90-jarige Van Pallandt wilde graag de onthulling bijwonen. Hoewel IKVO voorzitter H. Haverkort haar met zijn comfortabele Renault Espace wilde ophalen, zei ze toch daags tevoren af vanwege het warme zomerse weer en de lange autorit van Noordwijk naar Den Ham. Ze was "blij” dat het beeld weer gegoten was. Burgemeester J.J. van Overbeeke stuurde haar een telegram als groet.

Ter gelegenheid van de onthulling op 16 juni 1989 werd gedurende drie weken een unieke expositie met 16 werken van Charlotte van Pallandt ingericht op de bovenverdieping van het gemeentehuis. De beelden kwamen onder meer uit het Stedelijk Museum in Amsterdam, Rijksdienst Beeldende Kunst in ’s Gravenhage, Fundatie Heino en Museum Boymans-Van Beuningen in Rotterdam. Mede-organisator Hammer kunstenaar Willem Faas sjouwde de beelden vanwege veiligheidsmaatregelen elke avond de trap af naar de kluis in de kelder van het gemeentehuis. De andere morgen opende Wim Lindenhovius de kluis en samen met Harm Scheper plaatsten zij de beelden weer terug.

Faas exposeerde in 1993 in Den Ham nog met ‘Kunst komt van kunst’. Omdat Open Monumentendag toen samenviel met het Jaar van de Beeldhouwers legde Faas een link naar dit liggend naakt: "Het model voor dat beeld heet Truus en zij heeft zowel voor mij als voor Van Pallandt model gestaan. Charlotte heeft in feite mij weer geïnspireerd met het beeld”.

Dan wordt in 2007 het gemeentehuis en de grond direct daarom heen verkocht. In afwachting van een nieuwe plek werd het ‘liggend naakt’ zolang weggezet op de gemeentewerf in Vroomshoop.

Wethouder cultuur Jan Binnenmars meldde in 2009 tijdens het 20-jarig bestaan van de St. Expositiehuis dat het beeld "op zeer korte termijn” terug zou komen in Den Ham. De dan aanwezige heren Willem Faas en Harm Scheper zagen het fraaie beeld het liefst in de omgeving van de Brink geplaatst. Faas overleed enkele weken daarna. In januari bepleitte Scheper de ‘Eierhal’ nabij de Brink als meest geschikt.

Ondertussen kwam het ‘liggend naakt’ voor een logeerpartij één keer van haar plek.

Carnavalsvereniging De Smoezen uit Vroomshoop bedacht wat ludieks. De Smoezen wilden achter ”de naakte waarheid” komen en ontvoerden haar (in overleg met de gemeente) op klaarlichte dag. Tijdens het carnavalsweekend lag het beeld daarom nabij de grote Puntbrug en de studio van fotograaf Niek Erents waar topmodellen in en uit lopen.

Na dit carnavalsweekend werd het weer teruggebracht naar de gemeentewerf.

Dit voorval zette Jan Lindenhovius, Dorpsdichter van Twenterand, aan het dichten. In één van de coupletten schreef hij: "En als een waardeloze prul ligt zij nu als een stuk oud vuil - 'k moet zeggen, dat 'k daar vaak om huil - tussen gemeent'lijk werktuigspul.”

Maar gelukkig is dat nu voorbij. Wethouder Jan Binnenmars en initiatiefnemer Jan van der Kolk brachten samen met genodigde Hammenaren een champagnetoost uit op de terugkeer van het liggend naakt Truus op de Eierhal aan de Brinkstraat. 



Jan Lindenhovius maakte speciaal voor deze gelegenheid een gedicht:


 

 

.... is terug!

Vandaag : reïntegratie
van haar, op wie ik val!
D' aloude eierhal
krijgt een redecoratie.

Daar ligt zij dan vol staatsie -
Waarlijk, het is gelukt :
aan d' Aziëlaan ontrukt! -
op een echt daaldersplaatsie!

Dank zij deez' installatie
schenkt 'Truus', als grande dame,
aan 't vrouwbeeld naam en faam :
Leve d' emancipatie!

Gij, Heer van Kunst, hield u niet doof,
neigde naar 't kunstprotest uw oor,
gaf aan de oproep ras gehoor.
't Is billijk, dat 'k u nu ook loof!

Zo leeft Charlotte van Pallandt voort,
hier in ons dorp : welk een voorrecht!
Zij was - dat dient gezegd -
een hele grote in haar soort.

Laat ons dan allen deze dag
begroeten als een ware gunst,
dat dit object van beeld en kunst
in zulk een vorm hier pronken mag,

en heffen, staand, het glas, vol vlam,
geheel van dorpse trots vervuld -
Jan van der Kolk, ook u zij d' huld' -
op 't liggend naakt van ons Den Ham! 

 

 

Op diezelfde zaterdag de 10e juli 2010 ging ook een grote wens van de Oudheidkundige Vereniging Den Ham - Vroomshoop in vervulling. Met een ferme handdruk van wethouder Jan Binnenmars (r) en voorzitter Freek Miskotte werd bekrachtigd dat de bronzen kop ‘Juliana’ voor onbepaalde tijd in bruikleen wordt gegeven aan de vereniging.


 

'Juliana' heeft nu weer een waardige plek. In de expositieruimte op de bovenverdieping van het Middendorpshuis voelt zij zich prima thuis tussen meubilair en andere attributen uit het oude Hammer  gemeentehuis. 

In opdracht van de Staten van Gelderland en naar foto’s maakte Charlotte van Pallandt in 1953 een bronzen kop van Juliana. Kort nadat het klaar was, ontmoette zij de koningin en vond dat zij "heel anders” was. Na haar bezoek moest ze naar de trein hollen om de informele impressie die zij van de koningin in haar hoofd had geprent zo snel mogelijk in een portret om te zetten, voordat de concentratie weer zou zijn verdwenen. Dit bronzen beeld is in een ongelimiteerde oplage gemaakt. Het eerst voor het Provinciehuis in Arnhem en daarna voor 16 verschillende instanties. Het beeld werd tijdens meerdere tentoonstellingen geëxposeerd.


 

Dit artikel is ook te lezen in het kwartaalblad 't Middendorpshuis, uitgave van de Oudheidkundige Vereniging Den Ham - Vroomshoop, 2010/3.

Lees hier de inhoud van mijn boek 'Liggend naakt, Charlotte van Pallandt'.

 

Afbeelding invoegen 

podcast 'Liggend naakt', Charlotte van Pallandt